Terwijl in Nederland de discussie speelt of het landelijke pensioenstelsel wel houdbaar is, vinden we ons systeem vrijwel bovenaan in een internationale vergelijking van adviesbureau Mercur. Het Deense pensioenstelsel is koploper in de lijst. Denen kunnen individueel hun pensioen opbouwen, mét een collectieve risicodekking. De mogelijkheden voor zo’n systeem worden ook in Nederland onderzocht. Wat biedt dat de spaarders?

Verschillende commissies van de Sociaal Economische Raad (SER) presenteerden in mei een onderzoek naar persoonlijke pensioenen. Dat concept houdt in dat elke werknemer zijn eigen pensioenpot krijgt, maar financiële risico’s – langleven, kortleven en arbeidsongeschiktheid bijvoorbeeld – collectief afdekt. Beleggingsrisico’s kunnen via een buffer gecoverd worden, zo stelt de SER. Deze buffer mag niet in het rood staan; er mogen dus geen rekeningen ‘doorgeschoven’ worden.

De discussie over dit nieuwe stelsel is aangezwengeld door het kabinet, dat het tot de Nationale Pensioendialoog omdoopte. Het kabinet is inmiddels in gesprek met vakbonden, pensioenfederatie en andere stakeholders over het nieuwe systeem.

Individueel sparen, collectief verzekeren

Nog even een korte samenvatting van het Deense stelsel. Het basispensioen van de Denen bestaat uit twee delen: het grootste deel is het Folkepension (vergelijkbaar met de Nederlandse AOW). De hoogte daarvan is afhankelijk van je salaris en vermogen. En waar de AOW voortkomt uit premies, wordt het Folkepension geheel bekostigd door belastingopbrengsten. Het andere deel van het Deense basispensioen is het ‘arbeidsmarktpensioen’ ATP, dat verplicht is voor iedere werknemer die meer dan acht uur per week werkt.

Vrijheid als voordeel

Naast dit basispensioen hebben meer dan twee miljoen Denen (90 procent van de beroepsbevolking) een persoonlijk pensioen. Dit aanvullend pensioen, waarbij risico’s (zoals de verschillen tussen economische pieken en dalen en individuele risico’s) gedeeld worden, is te vergelijken met hetgeen de SER in gedachten heeft. Dat biedt verschillende voordelen volgens Karen Leth Jensen, senior consultant bij Forsikring & Pension, de Deense brancheorganisatie voor verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen. “Bij sommige van deze persoonlijke pensioenen hebben de deelnemers de vrijheid om te kiezen tussen verschillende fondsen die passen bij het risico dat ze willen nemen. Dat betekent echter niet dat de Denen onbeperkte risico’s kunnen nemen; ook in de derde pijler (privépensioenen), zijn er beperkingen”, geeft Jensen aan. Zo is het in Denemarken wel mogelijk om investeringen te doen met een hoog risicoprofiel, maar vallen deze buiten het pensioenstelsel – en de daarbij behorende belastingvoordelen. Het voornaamste doel van pensioenen is immers om een oudedagsvoorziening veilig te stellen.

Pensioenpot meenemen

Jensen: “Bij veel van de pensioenregelingen bestaat de mogelijkheid om deel te blijven nemen aan de regeling als je van baan wisselt. De kosten daarvan vallen erg mee; dat is vastgelegd in wetgeving. Dit voorkomt dat jobhoppers veel kleine pensioenpotjes hebben, die veel administratiekosten met zich meebrengen. Daarbij heeft de nieuwe werkgever vaak nog andere verplichte pensioenregelingen waar je niet onderuit komt. Dat betekent dat het blijven betalen aan de oude regeling tot een goed pensioen kan leiden.”

Klaar voor de toekomst?

Het Deense stelsel lijkt tegemoet te komen aan de veranderende arbeidsmarkt en de behoefte van burgers aan meer zeggenschap over hun pensioen. De SER roemt daarbij ook de transparantie van het systeem en de positieve effecten op macro-economisch niveau. Denk daarbij aan economisch slechte tijden, waarbij het herstel van de economie niet zou worden belemmerd doordat de pensioenpremies verplicht omhoog gaan. Ook zou de collectieve risicodeling minder rentegevoelig zijn, aangezien de risico’s gedeeld worden. Hierdoor is er minder maatwerk in het beleggingsbeleid mogelijk en neemt de kans op verlaging van de uitkering af – hét thema van het Nederlandse pensioennieuws.

Een transitie naar dit nieuwe stelsel vraagt wel om zorgvuldige aandacht, aangezien het de vraag opwerpt hoe opgebouwde pensioenrechten kunnen worden omgezet naar het nieuwe systeem. Ook werpt de SER in haar rapport de vraag op of een deelnemer zijn of haar deel van de buffer meeneemt als hij van fonds verandert. Voer voor discussie.

Invloed financiële instituties voelbaar op pensioenen zelfstandigen

De SER kondigt in het rapport ook aan zich de komende tijd te buigen over de vragen rond zzp’ers en hun pensioen. Geen overbodige luxe, gezien het explosief stijgende aantal. Maar ook het Deense stelsel heeft daar nog geen duidelijk antwoord op kunnen formuleren.

“We merken dat freelancen niet altijd vrijwillig gebeurt. Als het een gevolg is van een erg gestreste arbeidsmarkt, waarbij het aanbod de vraag overstijgt, dan verdient men vaak te weinig om ook iets opzij te kunnen zetten voor het pensioen. Denk bijvoorbeeld aan journalisten en architecten. De uitdaging van zelfstandigen is dat het altijd even duurt voordat de onderneming een surplus genereert – als dat ooit al realiteit wordt. Aan de start van een onderneming is het dan ook logischer om opgebouwd kapitaal in te zetten om in de business te investeren, in plaats van voor het pensioen. En dat komt weer omdat het lastig is om financiering te realiseren via de financiële instituties.”